صنعت کشاورزی مهم‌ترین بعد برطرف‌کننده نیاز غذایی بشر محسوب می‌شود و یکی از جنبه‌های مهم اقتصادی هر کشوری بشمار می‌رود. با توجه به آمار و ارقام و شرایط غذایی جوامع مختلف و تعداد روزافزون افرادی که در معرض سوءتغذیه هستند، اهمیت به بخش کشاورزی و تولید محصولات غذایی امروزه بیش از پیش مورد توجه عموم مردم قرار می‌گیرد.

برای خرید بهترین و با کیفیت ترین نشاء توت فرنگی (متناسب با نیاز شما) کافی است با ما تماس بگیرید.

توت‌فرنگی (Strawberry)

گلخانه تولید توت فرنگی

1- تاریخچه: برخی از مورخان بر این باورند که توت فرنگی حدود 200 سال قبل از میلاد در روم باستان کشف شده است و بیشتر جنبه مصرف دارویی داشت. توت فرنگی‌های وحشی در قرن 14م بود که در کشور فرانسه از جنگل به زمین‌های کشاورزی منتقل شد و به گیاهان اهلی تبدیل شدند. توت فرنگی‌های امروزی که در بازار موجود هستند حدود 200 سال پیش از دورگ‌گیری بین رقم ویرجینیا به عنوان والد نر و رقم چیلوئنسیس به عنوان والد ماده حاصل شده‌اند.

2- نام‌گذاری: بخاطر اینکه بوته‌های توت فرنگی را با کاه و پوشال (strow) انباشته می‌کردند به نام Strawberry معروف شده است. در ایران نیز در زمان سلسه قاجاریه اولین رقم اصلاح شده توت فرنگی را اتابک اعظم وارد کشور کرد به همین دلیل به اتابکی معروف شد.

3- گیاه‌شناسی: توت‌فرنگی گیاهی علفی و چند ساله با ساقه‌های رونده یا استولون بوده و متعلق به خانواده گل سرخیان Rosaceae است. نام تجاری آن Strawberry است و از جنس Fragaria بوده و رقم‌های زراعی موجود از گونه Ananasa هستند. پایه کروموزی توت فرنگی n=7 است.

1-3-بوته: بوته توت فرنگی دارای یک ساقه مرکزی با طوقه یا تاج (crown) بوده که برگ‌ها، ریشه‌ها، ساقه‌های رونده (runner) و گل آذین‌ها از آن منشاء می‌گیرند. گل آذین توت فرنگی یک ساقه تغییر شکل یافته از نوع گرزن دوسویه است. مادگی از فندقه‌های جدا از یکدیگر به تعداد زیاد و به صورت مارپیچی بر روی نهنج قرار گرفته‌اند و در مجموع و همراه با نهنج فرم نسبتاً کشیده‌ای تشکیل می‌دهد.

2-3- میوه: میوه توت فرنگی جزء میوه‌های ریز محسوب می‌شود که میوه آن مجتمع است و از اجتماع تعداد زیادی مادگی (حدود 500 عدد) که روی نهنج مشترک قرار گرفته‌اند حاصل می‌شوند. گلبرگ‌ها پس از تلقیح ریزش کرده و نهنج به تدریج رشد می‌کند و میوه گوشتی توت فرنگی شکل می‌گیرد.

میوه توت فرنگی

3-3- برگ: برگ‌های توت‌فرنگی دارای 3 برَگچه، 5 گلبرگ سفید و کاسه گل شامل 5 کاسبرگ سبز رنگ هستند که در قسمت تحتانی به هم پیوسته‌اند. برگ‌ها به صورت مارپیچی روی ساقه قرار می‌گیرند. برگ‌های اکثر گونه‌ها فقط به مدت کوتاهی (چندماه) زنده بوده و با رسیدن سرمای پاییزه ریزش می‌کنند. برگ‌ها در رقم F.chiloensis همیشه سبز و لی در گونه F.virginiana در سرمای شدید خزان کننده است اما در گونه F.ananasa از این نظر حدوسط است. شکل برگچه از تخم‌مرغی تا گوه‌ای متفاوت بوده و لبه برگ‌ها دندانه‌دار و تمام سطح برگ بسته به نوع رقم از کرک پوشیده شده است.

برگ توت فرنگی سابرینا

4-3- ریشه:ریشه توت فرنگی از انتهای طوقه در فصل رشد ایجاد می‌گردد و تا اواخر پائیز تولید ریشه ادامه دارد. در توت فرنگی قارچی به نام Rhizofagus وجود دارد که با ریشه همزیستی می‌کند.

5-3- گلدهی: طول دوره گلدهی توت فرنگی 4 هفته است و همه میوه‌ها با هم نمی‌رسند، این امر مساله مهمی‌است چرا که اگر همه میوه‌ها با هم برسند کل محصول با اولین سرمای بهاره از بین می‌رود. در طول تاج بالای هر برگ یک جوانه محوری وجود دارد که بسته به شرایط محیطی می‌تواند ساقه رونده و طوقه‌های دیگر تولید کند و یا بصورت رکود باقی بماند.

شکوفه توت فرنگی

گونه‌ها و رقم‌های مختلف توت فرنگی را از لحاظ جنسیت گل به سه گروه گل‌های دوجنسی، گل‌های ماده خالص، گل‌های نر خالص تقسیم می‌کنند. ارقام توت فرنگی از لحاظ تشکیل گل به دو گروه بهاره و همیشه بارده تقسیم می‌شوند. رقم بهاره در طول سال فقط یکبار میوه می‌دهد و گل انگیزی آن مدت کوتاهی در پاییز صورت می‌گیرد و روز کوتاه محسوب می‌شوند. ارقام همیشه بارده بیش از یکبار در طول سال میوه می‌دهند و روز خنثی محسوب می‌شوند. ارقام همیشه بارده به دلیل ضعیف بودن دانه گرده میوه‌های ضعیف تولید می‌کنند. چنانچه در زمستان برگ‌های بوته‌ها حذف شوند در بهار شاهد گلدهی بیشتری خواهیم بود پرا که برگ‌های پیر ماده‌ای به جوانه‌ها منتقل می‌کنند که منجربه عدم گلدی می‌شوند.

6-3- گردافشانی: مساله گردافشانی در توت فرنگی امری مهم است در توت فرنگی پدیده نر زودرس داریم و نیاز به گردافشانی دارد که این گرده افشانی توسط باد و حشرات صورت می‌گیرد. از حشراتی که در امر گرده افشانی می‌توانند کمک کنند، زنبورهای بامبل هستند.

4- ازدیاد و تکثیر: تکثیر توت فرنگی به دو صورت جنسی و غیر جنسی صورت می‌گیرد.

1-4- تکثیر جنسی: از طریق بذر توت فرنگی صورت می‌گیرد و جهت تکثیر تجاری مرسوم نیست، چرا که بذرها نیازمند اسکاریفیه و استراتیفیه هستند. در این روش به دلیل بروز پدیده هتروزیگوتی و مدت طولانی رشد، دوره نونهالی 1.5 سال به طول می‌انجامد. تکثیر جنسی جهت تولید ارقام جدید در برنامه‌های اصلاحی کاربرد دارد.

2-4-تکثیر غیرجنسی: از طریق تقسیم بوته، ساقه‌های رونده (runner) و کشت بافت صورت می‌گیرد.

1-2-4- تقسیم بوته: روش تقسیم بوته توت فرنگی به این صورت است که بوته‌های قوی را انتخاب کرده و از زمین خارج و آن را به بوته‌های کوچکتر که حاوی ریشه‌اند تقسیم می‌کنیم.

2-2-4- کشت بافت: در کشت بافت می‌توان با استفاده از از کشت نوک مریستم، گیاهان توت فرنگی عاری از ویروس تولید کرد.

3-2-4- رانرها: تکثیر از طریق رانرها به این صورت است که در طول روزهای بلند جوانه‌های کنار برگ تبدیل به رانر می‌شوند که هر کدام می‌توانند تولید گیاه دختری جدید کنند این ساقه‌های رونده را از گیاه مادری جدا می‌کنیم و به نشاء تبدیل می‌کنیم. این روش تکثیر آسان و مقرون به صرفه است. دمای بالا و طول روز بلند منجربه افزایش تعداد رانرها می‌شود. هر رانر دو گره دارد که گره اولی در رکود می‌ماند ولی دومی‌می‌تواند در برخورد با خاک تبدیل گیاه دختری شود. اولین میانگره طویل‌تر از دومی‌است. هر بوته قوی می‌تواند 10 الی 15 عدد رانر تولید کند.

5- تغذیه گیاه: بهتر است ابتدا توضیحی در مورد کود داشته باشیم. کود که در اصطلاح به آن Fertilizer می‌گویند، به صورت ساده مولتی ویتامین و کمک غذایی گیاهان است که برای تقویت و عمل‌آوری محصولات بیشتر و همچنین تغذیه خاک از آن بهره می‌بریم.

1-5- ازت: از عناصر ضروری برای بوته‌های توت فرنگی محسوب می‌شود و به صورت نیترات آمونیوم سریعاً جذب گیاه می‌شود. از علائم کمبود آن می‌توان به روشن‌تر شدن قسمت‌های سبز گیاه، تغییر رنگ برگ‌های پیر به سبز روشن اشاره کرد. ولی استفاده بیش از حد این عنصر موجب تولید گیاه پر آب و ضخیم و در نتیجه تغییر شاخ و برگ به رنگ سبز تیره می‌شود. همچنین ازت زیاد موجب می‌شود گیاه نسبت به آفات و بیماری‌ها حساسیت زیادی پیدا کند. افزایش غلظت N باعث کاهش تعداد تارهای کشنده نیز می‌شود. از منابع N می‌توان به KNO3, CaNO3,HNO3,NH4NO3 اشاره کرد.

2-5-عنصر فسفر: از دیگر عناصر ضروری ماکرو بوته توت فرنگی عنصر P است. نقش این عنصر در بهبود اندازه میوه و همچنین افزایش قابلیت نگهداری محصول بسیار حائز اهمیت است. علائم کمبود P عموماً در برگ‌های پیر دیده می‌شود چرا که به رنگ ارغوانی تغییر رنگ می‌دهند. از منابع تهیه این عنصر می‌توان به H2PO4 اشاره کرد.

3-5-پتاسیم: دیگر عضو مهم در تغذیه گیاه توت فرنگی K است. این عنصر موجب افزایش مقاومت به بیماری‌ها و همچنین افزایش مقاومت به سرما می‌شود. این عنصر همچنین سبب افزایش گلدهی و کیفیت محصول می‌شود. کمبود پتاسیم باعث کاهش رشد و تکروز شدن حاشیه برگ‌ها می‌شود از KNO3, KSO4, KCl می‌توان برای رفع نیاز پتاسیم توت فرنگی استفاده کرد.

4-5- عناصر میکرو: عناصر میکرو نیز در تغذیه گیاه توت فرنگی بسیار مهم هستند و کلسیم، منیزیم، مولیبیدم، گوگرد، آهن و بور و... اشاره کرد. به طور کلی می‌توان گفت که کمبود عناصر منیزیم، پتاسیم، فسفر و نیتروژن در برگ‌های پایینی و پیر دیده می‌شود و علائم کمبود مابقی عناصر در برگ‌های بالایی و جوان بروز می‌کند.

6-آفات و بیماری‌ها: از مهم‌ترین آفات می‌توان به سوسک، کنه، سرخورطومی، زنجره، سن، تریپس و طوقه اشاره کرد.

1-6-سوسک: سوسک بذر توت فرنگی، از تغذیه کنندگان اختصاصی بذر هستند و قادرند به میوه‌های در حال رسیدن آسیب بزنند.

2-6-طوقه خوار: این آفت با ایجاد دالان و آسیب به طوقه توت فرنگی موجب ضعیف و خشک شدن بوته‌های توت فرنگی می‌شوند. لاروهای آن بلافاصله به طرف طوقه می‌خزند و داخل مغز طوقه را سوراخ می‌کنند. این آفت اساساً به واسطه حمل گیاهان آلوده انتشار می‌یابد.

3-6-شته: این آفت بیشتر در محل‌هایی که مورچه‌ها وجود دارند فعالیت می‌کند. شته در اطراف طوقه بوته‌های توت فرنگی زندگی کرده و از ساقه‌های برگ دار و جوان و جوانه‌های توسعه یافته تغذیه می‌کند.

4-6-کنه تارتن: آفتی است که با تغذیه از درون سلول برگ و خالی نمودن محتویات آن و تخریب سبزینه رشد گیاه را دچار اختلال می‌کند. حمله این آفت با زرد شدن و ریزش برگ‌ها و میوه‌ها همراه است.

5-6-تریپس: از مهم‌ترین آفات توت فرنگی محسوب می‌شود این آفت باعث ترک برداشتن میوه می‌شود و همچنین با مکیدن شیره بافت منجربه آسیب گیاه می‌شود. همچنین با تغذیه از شکوفه گل موجب می‌شود تا پساک قبل از لقاح پژمرده و به رنگ قهوه‌ای روشن درآید.

6-6-بیماری سفیدی: از بیماری‌های مهم نیز می‌توان به سفیدی میوه یا همان بیماری Cat Face اشاره کرد که عدم تجمع قند کافی میوه موجب سفید ماندن و خمیری شدن میوه می‌شود.

7-6- سفیدک پودری: این بیماری باعث کاهش میزان و همچنین کیفیت محصول توت‌فرنگی می‌شود. برای کنترل این بیماری می‌توان از قارچ کش در زمان میوه‌دهی استفاده کرد. ایجاد نور کافی بین بوته‌ها نیز از روش‌های کنترل این بیماری محسوب می‌شود.

8-6-کپک خاکستری یا بوتریتیس: منجربه کپک و پوسیدگی میوه می‌شود که با رعایت فاصله کاشت، نوردهی، برداشت به موقع میوه، زهکشی مناسب و استفاده از قارچ کش عوارض این بیناری را کنترل و کاهش داد.

9-6-فیتوفترا: این بیماری قارچی در دمای پایین فعال بوده و باعث فساد میوه می‌شود بیماری‌های ویروسی از جمله بیماری‌ها محسوب می‌شوند که قابل کنترل نبوده و باعث ضعف گیاه و زردی برگ‌ها می‌شود.

نکته: اگر تلقیح گل‌ها ناقص باشد تعداد فندقه محدودشده و باعث عدم تقارن میوه و بدشکلی آن می‌شود.

بوته توت فرنگی

7- ارقام: رقم‌های مختلف توت فرنگی براساس نوع مشخصات خاص میوه و نیز الگوی رشد گیاه و جهت مصارف مختلف پرورش داده می‌شوند.

1-7-رقم سلوا: این رقم توت فرنگی روز خنثی بوده و برای کشت در تابستان و زمستان کاربرد دارد رقمی‌پر محصول بوده و میوه‌های سفت تولید می‌کند بنابراین ماندگاری بالایی دارند و برای تازه خوری مناسب است این رقم به سفیدک و کلروز حساس است.

2-7- رقم کاماروزا: رقمی ‌روز کوتاه است و زودرس است این رقم توت فرنگی پر محصول بوده و قدرت رشد بالایی دارد و میوه‌های درشت بت بافتی سفت به رنگ قرمزپر با طعم و شیرینی متوسط تولید می‌کند. میوه‌های این رقم قدرت ماندگاری بالایی دارد و برای مصارف تازه خوری و فراوری بسیار مناسب است.

3-7- رقم کردستان: رقمی‌روز خنثی است و محصولی با اندازه متوسط به رنگ صورتی و خوش طعم تولید می‌کند. این رقم عملکرد خوبی داشته و برای فرآوری مناسب است. رقم کردستان به آفات و بیماری‌ها مقاوم بوده ولی به Botritis حساس و ماندگاری کمی‌دارد.

4-7- آلبیون: یک رقم توت‌فرنگی روز خنثی بوده و مقاوم به آفات و بیماری چون پژمردگی و رتیسلیوم و فیتوفترا است. جزء ارقام خوشمزه با عطر و طعم فوق العاده به شمار می‌رود. بافتی سفت دارد و دارای رنگ قرمزپر است. این رقم به دلیل اینکه ساقه‌های رونده زیادی تولید می‌کند، همواره در طول فصل رشد محصول می‌دهد که منجربه حفظ تولید بالا می‌گردد.

5-7- رقم گاویتا: جزء رقم‌های روز خنثی است و برای فصول سرد و مرطوب خنک بسیار مناسب است. میوه این رقم اسید پایینی داشته و بنابراین عطر کمی‌دارد ولی کیفیت و طعم مناسبی دارا است.

6-7- رقم پاروس: روز خنثی است و به انواع بیماری‌ها و آفات همچون آلترناریا، سفیدک سطحی لکه برگی مقاوم بوده ولی به آنتراکتوز و زانتوموناس حساس است. این رقم عملکرد بالایی داشته و میوه‌هایی به رنگ قرمز پرتقالی تولید می‌کند. بافت میوه هم به نسبت سفت بوده و ماندگاری خوبی دارد.

7-7 رقم سابرینا: از ارقام مهم تجاری محسوب می‌شود که روز کوتاه است و محصولی درشت با عطر و طعم خوب و اندازه یکنواخت تولید می‌کند و دارای بافت سفت بوده که این عامل ماندگاری محصول را بالا می‌برد. این رقم به آفات و بیماری‌ها مقاوم بوده و به ازت بالای خاک حساس است.

8- انواع کشت توت فرنگی:

8-1- سیستم کشت کپه‌ای (Hill system): در این سیستم طوقه‌ها به عنوان اجزاء بارده محسوب می‌شوند و تمام رانرها حذف می‌شوند. این سیستم در مناطقی با تابستان‌های طولانی و زمستان‌های خنک مناسب است. بوته‌ مادر در اواخر تابستان یا اوایل پائیز در زمین اصلی کشت می‌شوند تا برای رشد اولیه در بهار آینده فرصت کافی داشته باشند. در این سیستم کاشت بعد از تهیه زمین بسترهایی به ارتفاع 15 تا 25 سانتی متر ایجاد کرده و کشت بوته ها در این ردیف‌ها به صورت یک ردیفه، دو ردیفه و 3 ردیفه انجام می‌شوند. در این سیتم از آبیاری به روش جوی پشته‌ای و یا جلوگیری از اتلاف آب از روش آبیاری قطره‌ای استفاده می‌شود.

8-2- سیستم کشت ردیفی: در این سیستم گسترش ساقه‌های رونده و تشکیل بوته‌های دختری از اجزاء اولیه عملکرد به شمار می‌آید. این روش در مناطق با تابستان‌های کوتاه و زمستان‌های سرد کاربرد دارد و زمان مناسب کاشت در اوایل بهار است. اگر بعد از کاشت بوته‌ها بلافاصله گل‌ها ظاهر شوند بایستی حذف شوند تا بوته فرصت کافی برای رشد و تولید رانر داشته باشد.

8-3- کشت گلخانه ای: در پرورش گلخانه‌ای توت فرنگی نشاء توت فرنگی را از اواسط تیرماه تا اوایل شهریور در خزانه کشت کرده پس از تولید ریشه‌های قوی در نشاء بوته‌ها شروع به ایجاد رانر می‌کنند. با سرد شدن هوا بوته‌ها تحت تاثیر نور و در حرارت پائین قرار گرفته و جوانه‌های گل در آن‌ها تشکیل می‌شود. در ماه‌های آبان و آذر بوته‌ها را به زمین اصلی در گلخانه منتقل و در بستر اصلی کشت می‌کنند. درجه حرارت گلخانه در ابتدا بین 8 الی 12 سانتی گراد تنظیم شده که با افزایش شدت نور افزایش یافته و 15 تا 21 درجه می‌رسد. عملیات آبیاری بوته‌ها با دقت و به صورت کافی بایستی انجام گیرد در آبیاری توت فرنگی گلخانه‌ای ترجیحا از آبیاری های تحت فشار خصوصاً قطره ای بایستی استفاده شود.

گلخانه توت فرنگی

گلخانه توت فرنگی

9- نگهداری: بوته‌های توت فرنگی به میزان رطوبت خاک بسیار حساس هستند و می‌بایست آبیاری به طور منظم و با دقت فراوان صورت گیرد. دمای مناسب برای کشت و پرورش توت فرنگی 18 الی 23 درجه سانتی گراد است. آب و هوا روی میزان ویتامین ث اثر دارد هر چه طول روز بلندتر و شب خنک‌تر باشد مقدار ویتامین ث میوه بالاتر می‌رود.یکی از مهم‌ترین عوامل محیطی موثر بر رشد توت فرنگی دما و طول روز است. شدت نور بر ارقام‌های همیشه بارده تاثیرگذار است، اگر شدت نور کم باشد میزان رشد کاهش می‌یابد. خاک‌های شنی و لومی‌با مواد معدنی و آلی کافی با ابفت سبک برای پرورش توت فرنگی مناسب است در خاک‌هایی که PH پایینی دارند از آهک می‌توان استفاده کرد. لذا در مقدار مصرفی آهک باید دقت شود، چراکه افزایش آهک به مقدار زیاد باعث می‌شود بوته‌ها کوتاه مانده و میوه‌ها کوچک شوند.

10-برداشت و بسته بندی: میوه توت فرنگی در موقعی که روز خنک‌تر است بهتر است برداشت شود و بعد از چیده شدن باید بلافاصله به مکان سایه منتقل شود. میوه توت فرنگی با کمی‌از دم و همراه با کاسبرگ برداشت می‌شود تا فشاری به میوه وارد نشود.

میوه توت فرنگی ابتدا سبز، سپس سفید و در آخر به رنگ قرمز در می‌آید. محصول زمانی که رنگ کامل قرمز به خود بگیرد و به مرحاه رسیدن برسد برداشت می‌کنیم، چون توت فرنگی یک میوه غیر کلیماکتریک (بعد از چیده شدن دچار رسیدگی بیشتر نمی‌شوند) است. برداشت مکانیکی برای محصول توت فرنگی توصیه نمی‌شود چرا که این میوه نوعی سته بوده و آبدار است و بنابراین می‌بایست برداشت با دست صورت بگیرد به همین دلیل پرهزینه و وقت گیر است.

میوه توت فرنگی را می‌توان در دمای صفر درجه و رطوبت نسبی 90 الی 95 درصد و به مدت یک هفته نگهداری کرد. در این حالت میوه به خوبی یخ زده و در نتیجه فعالیت آنزیم‌ها و عوامل تخریبی و باکتریای به شدت کاهش می‌یابد که این امر موجب افزایش ماندگاری محصول می‌شود. میوه توت فرنگی به فشار و فشردگی و آسیب‌های مکانیکی بسیار حساس است. تقریباً تمام آسیب‌های مکانیکی از راه فعالیت آنزیم PPO یا اکسیداسیون فنول‌ها که به رنگ قهوه‌ای در خواهد آمد ایجاد می‌شود. به طور کلی می‌توان گفت فعالیت آنزیم پلی‌فنول اکسید از منجربه قهوه‌ای شدن و افزایش هدر رفت آب محصول می‌شود که این عامل منجربه آسیب رسیدن به کوتیکول می‌شود. تخریب کوتیکل نیز باعث افزایش فعالیت عوامب بیماری‌زا ده و به طبع آن میزان فعالیت‌های متابولیکی و تولید اتیلن در محصول بالا می‌رود و در نهایت منجربه افزایش فسادپذیری محصول می‌شود برای کاهش این عارضه می‌توان از پوشش‌های پلی اتیلنی استفاده کرد.

از شاخص‌های کیفی و بازارپسندی محصول می‌توان به رنگ خوب، داشتن بافتی سفت، عاری بودن از هرگونه آلودگی، چروکیدگی، صدمات فیزیکی، دارا بودن عطر و طعم خوب، حاوی مواد جامد محلول بالا (TSS) و... اشاره کرد.

11- ارزش غذایی: میوه توت فرنگی سرشار از فیبر، ویتامین‌ها، آنتی اکسیدان‌ها و سایر مواد مغذی است و از نظر ارزش غذایی خواص و فواید درمانی جایگاه ویژه‌ای در بین میوه جات و سبد غذایی جوامع دارا است. آنتی اکسیدان‌های مختلف موجود در توت فرنگی با خنثی سازی رادیکال‌های آزاد در بدن انسان رشد سلول‌های سرطانی را مهار کرده و باعث کاهش التهاب بدن می‌شود. به دلیل سطوح بالای پتاسیم در توت فرنگی این میوه برای افرادیکه دچار فشار خون بالا هستند توصیه می‌شود. زیرا پتاسیم به خنثی کردن سدیم در بدن کمک می‌کند. آنتوسیائین موجود در توت فرنگی که نوع دیگری از فلاونوئید‌ها هستند یک ضد التهاب طبیعی بوده و آسیب ناشی از کلسترول را کاهش می‌دهد.

توت فرنگی حاوی ویتامین ث (آسکوربیک اسید) بالایی است.